સૂર્ય મંદિર જેમાં છુપાયેલા છે અનેક રહસ્યો, એક જ રાતમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું.

દેશ અને દુનિયામાં અનેક જગ્યાએ સૂર્ય ભગવાનના નાના-મોટા મંદિરો આવેલા છે. પરંતુ દરેક મંદિરમાં સૂર્ય ભગવાનની મૂર્તિ કાં તો પથ્થરની હોય છે અથવા તો કોઈ ધાતુની હોય છે. આવી સ્થિતિમાં, આજે અમે તમને એક એવા પ્રાચીન મંદિર વિશે જણાવી રહ્યા છીએ, જ્યાં સૂર્ય ભગવાનની મૂર્તિ કોઈ ધાતુ કે પથ્થરની નથી, પરંતુ બડાના ઝાડના લાકડામાંથી બનાવવામાં આવી છે.

વાસ્તવમાં, સૂર્યદેવ, લાલ રંગના રથ, સાત ઘોડાઓમાં સવારી કરનારા આદિપંચા દેવોમાંના એક, સર્વ કલ્યાણકારી તેમજ સર્વ-પ્રેરક અને સર્વ-પ્રકાશક માનવામાં આવે છે.

ભગવાન સૂર્યને “વિશ્વનો આત્મા” કહેવામાં આવે છે કારણ કે પૃથ્વી પર ફક્ત સૂર્ય ભગવાનથી જ જીવન છે અને સૂર્યને નવ ગ્રહોનો રાજા માનવામાં આવે છે. તમામ દેવતાઓમાં, માત્ર ભગવાન સૂર્યને જ કળિયુગના દૃશ્યમાન દેવ માનવામાં આવે છે.

આવી સ્થિતિમાં, એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યારે ઓરિસ્સા, ભારતનું કોણાર્ક સૂર્ય મંદિર વિશ્વ પ્રસિદ્ધ છે, ત્યારે દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડમાં ભગવાન સૂર્યદેવ કટારમલ સૂર્ય મંદિરના રૂપમાં નિવાસ કરે છે. વાસ્તવમાં, ભગવાન સૂર્યદેવનું ભવ્ય કટારમલ સૂર્ય મંદિર દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડના અલમોડા જિલ્લાના અધેલી સુનાર ગામમાં આવેલું છે. જે અલ્મોડા શહેરથી લગભગ 16 કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે.

દરિયાની સપાટીથી લગભગ 2116 મીટરની ઉંચાઈ પર આવેલું આ સૂર્ય મંદિર કોણાર્કના સૂર્ય મંદિર કરતાં લગભગ 200 વર્ષ જૂનું હોવાનું માનવામાં આવે છે.

મંદિરનું નિર્માણ
આ ભવ્ય કટારમલ સૂર્ય મંદિરનું નિર્માણ 6ઠ્ઠી થી 9મી સદીની વચ્ચે હોવાનું માનવામાં આવે છે. તે સમયે ઉત્તરાખંડમાં કટ્યુરી વંશનું શાસન હતું. આવી સ્થિતિમાં આ મંદિરના નિર્માણનો શ્રેય કટ્યુરી વંશના રાજા કટારમલને જાય છે તેના કારણે આ મંદિરને કટારમલ સૂર્ય મંદિર કહેવામાં આવે છે. આ મંદિરના સંબંધમાં એવી પણ માન્યતા છે કે રાજા કટારમલે તેને એક જ રાતમાં બનાવ્યું હતું.

મંદિરની વિશેષતા
પર્વતોના પગથિયાં જેવા ખેતરોને પાર કર્યા પછી, આ કટારમલ સૂર્ય મંદિર ઊંચા દિયોદરના લીલાછમ વૃક્ષોની વચ્ચે આવેલું છે. તે જ સમયે, તમે મંદિરમાં પગ મૂકતાની સાથે જ તેની ભવ્યતા, વિશાળતાનો અનુભવ આપોઆપ થવા લાગે છે. અહીં દરેક વ્યક્તિ લાકડાના દરવાજામાં કરવામાં આવેલી અદ્ભુત કોતરણી અને વિશાળ ખડકો પર કોતરેલી કલાકૃતિઓ જોતા રહે છે.

પૂર્વ તરફ મુખ ધરાવતું આ કટારમલ સૂર્ય મંદિર ઊંચા ચોરસ પ્લેટફોર્મ પર બનેલું છે. મુખ્ય મંદિર ત્રિરથની રચનામાંથી બનાવવામાં આવ્યું છે. બીજી તરફ, ચોરસ ગર્ભગૃહ અને શિખર વળાંકવાળા છે, જે નાગારા શૈલીની લાક્ષણિકતા છે.

મંદિરની સૌથી મોટી ખાસિયત… કટારમલ સૂર્ય મંદિરની સૌથી મહત્વની વિશેષતા
એ છે કે ભગવાન સૂર્યની મૂર્તિ કોઈ ધાતુ કે પથ્થરની નહીં પણ લાકડાની બનેલી છે, જે પોતાનામાં જ અદ્ભુત અને અનન્ય છે. એટલા માટે આ સૂર્ય મંદિરને “ખરાબ આદિત્ય મંદિર” પણ કહેવામાં આવે છે.

સ્થાપત્ય અને શિલ્પ કળાના અદ્ભુત નમુના તરીકે, મુખ્ય સૂર્ય મંદિર સિવાય, આ સ્થાન પર 45 નાના-મોટા મંદિરો છે. જેમાં ભગવાન સૂર્ય ભગવાન ઉપરાંત ભગવાન શિવ, માતા પાર્વતી, શ્રી ગણેશ જી, ભગવાન લક્ષ્મી નારાયણ, કાર્તિકેય અને ભગવાન નરસિંહની મૂર્તિઓ હાજર છે.

આ દેવભૂમિ ઉત્તરાખંડનું એકમાત્ર મંદિર છે, જ્યાં ભગવાન સૂર્યની પૂજા બડાના ઝાડમાંથી બનેલી મૂર્તિના રૂપમાં કરવામાં આવે છે.

મંદિરની દંતકથા
અનુસાર, પૌરાણિક ઉલ્લેખો અનુસાર, ઋષિ મુનિ સતયુગમાં ઉત્તરાખંડની ગુફાઓમાં હંમેશા તેમની તપસ્યામાં લીન રહેતા હતા, પરંતુ અસુરો સમયાંતરે તેમને ત્રાસ આપતા હતા અને તેમની તપસ્યામાં ખલેલ પહોંચાડતા હતા.

એકવાર, એક અસુરના જુલમથી પરેશાન થઈને, દુનાગિરિ પર્વત, કષાય પર્વત અને કંજર પર્વતમાં રહેતા ઋષિઓ કોસી નદીના કિનારે આવ્યા અને ભગવાન સૂર્યની પૂજા કરી. તેમની કઠોર તપસ્યા જોઈને સૂર્યદેવ પ્રસન્ન થયા અને તેમને દર્શન આપ્યા અને તેમને રાક્ષસોના અત્યાચારથી મુક્ત કર્યા.

આ સિવાય સૂર્યદેવે એક વત્શિલા પર પોતાનું પ્રકાશ સ્થાપિત કર્યું. ત્યારથી ભગવાન સૂર્યદેવ અહીં વટના લાકડામાંથી બનેલી મૂર્તિ પર બિરાજમાન છે. ઘણા વર્ષો પછી, 6ઠ્ઠી થી 9મી સદીના મધ્યમાં, રાજા કટારમલએ આ સ્થાન પર ભગવાન સૂર્યનું ભવ્ય કટારમલ સૂર્ય મંદિર બનાવ્યું.