ભારતનું આવું મંદિર, જેની સીડીને સ્પર્શતાં જ સંગીતના સૂર બહાર આવે છે.

એરવતેશ્વર મંદિર એ દક્ષિણ ભારતમાં તમિલનાડુ રાજ્યમાં કુંભકોનમ નજીક દારાસુરામ ખાતે સ્થિત દ્રવિડિયન સ્થાપત્યનું એક હિન્દુ મંદિર છે. આ મંદિરને યુનેસ્કો દ્વારા વર્લ્ડ હેરિટેજ જાહેર કરવામાં આવ્યું છે. તે દક્ષિણ ભારતના રાજારાજા ચોલા II દ્વારા 12મી સદીમાં બાંધવામાં આવેલ હિંદુ મંદિર છે.

12મી સદીમાં રાજારાજા ચોલા II દ્વારા બાંધવામાં આવેલ આ મંદિરને તંજાવુર ખાતેના બૃહદીશ્વર મંદિર અને ગંગાઈકોંડા ચોલાપુરમના ગંગેઈકોંડાચોલીસ્વરમ મંદિર સાથે યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઈટ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યું છે; આ મંદિરો મહાન વાઇબ્રન્ટ ચોલ મંદિરો તરીકે ઓળખાય છે.

પૌરાણિક કથા

એરવતેશ્વર મંદિર ભગવાન શિવને સમર્પિત છે. ભગવાન શિવને અહીં ઐરાવતેશ્વર તરીકે ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે આ મંદિરમાં દેવતાઓના રાજા ઇન્દ્રના સફેદ હાથી ઐરાવત દ્વારા ભગવાન શિવની પૂજા કરવામાં આવી હતી.

એવું કહેવાય છે કે મૃત્યુના રાજા યમે પણ અહીં શિવની પૂજા કરી હતી. પરંપરા અનુસાર ઋષિના શ્રાપને કારણે આખા શરીરના દાઝી ગયેલા યમને ભગવાન એરવતેશ્વરે સાજા કર્યા હતા. યમે પવિત્ર તળાવમાં સ્નાન કર્યું અને તેમની બળતરાથી મુક્તિ મેળવી. ત્યારથી તે તળાવ યમાર્થધામ તરીકે ઓળખાય છે.

મંદિર સ્થાપત્ય

આ મંદિર કલા અને સ્થાપત્યનો ભંડાર છે અને તેમાં ભવ્ય પથ્થરની કોતરણી છે. મંદિરની દરેક વસ્તુ એટલી સુંદર અને આકર્ષક છે કે તેને જોવામાં સમયની સાથે-સાથે સમજવાની પણ જરૂર છે. પથ્થરો પરની કોતરણી અદ્દભુત છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિર મનોરંજન માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું.

જો કે આ મંદિર બૃહદીશ્વર મંદિર અથવા ગંગેઈકોંડાચોલીસ્વરમ મંદિર કરતાં ઘણું નાનું છે, તે વિગતવાર રીતે વધુ ઉત્કૃષ્ટ છે. આ એટલા માટે છે કારણ કે મંદિર નિત્ય-વિનોદ, “સતત મનોરંજન” ને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવામાં આવ્યું હોવાનું કહેવાય છે.

મંદિરના સ્તંભો 80 ફૂટ ઊંચા છે. આગળના મંડપની દક્ષિણ બાજુ એક વિશાળ રથના રૂપમાં છે જેમાં ઘોડાઓ દ્વારા ખેંચાયેલા પથ્થરના મોટા પૈડા છે. આંગણાની પૂર્વમાં કોતરણીવાળી ઈમારતોનો સમૂહ છે. જેમાંથી એક બાલીપીત કહેવાય છે જેનો અર્થ થાય છે બલિદાનનું સ્થળ. બાલીપીટના શિખર પર એક નાનું મંદિર છે જેમાં ગણેશજીની છબી છે.

ચૌકીની દક્ષિણ બાજુએ ભવ્ય કોતરણીવાળી 3 સીડીઓનો સમૂહ છે. પગ પર પ્રહાર કરવાથી વિવિધ સંગીતના અવાજો ઉત્પન્ન થાય છે. આ એ સીડીઓ છે જેના પર પગની સહેજ ઠોકરમાંથી સંગીતનો અવાજ આવે છે.

મંદિરના પ્રાંગણના દક્ષિણ-પશ્ચિમ ખૂણામાં, 4 મંદિરો સાથેનો મંડપ છે. જેમાંથી એકમાં યમની મૂર્તિ છે. આ મંદિરની આસપાસ એક વિશાળ પથ્થરનો ખડક છે જેના પર સપ્તમાતા (સાત આકાશી દેવીઓ)ની આકૃતિઓ બનાવવામાં આવી છે.